Het eeuwenoude Mastbos

Het Mastbos is het oudste productiebos en het oudst aangeplante naaldbos van Nederland; Graaf Hendrik III liep vooruit op zijn tijd. Het hout werd gebruikt bij de verbouwing van het Kasteel van Breda, voor de Spaanse vloot en later voor de masten van VOC-schepen. Maar het bos werd niet alleen gebruikt voor het hout. De heren van Oranje gebruikten het ook als jachtbos en schoten er patrijzen, fazanten, herten en ander wild. “Het bos is ingedeeld in vakken die worden gescheiden van elkaar door brede, statige lanen”, vertelt Stella. “De vakken zijn een interne indeling van Staatsbosbeheer. De lanen liggen er van oudsher. Dat waren de zichtlijnen die werden gebruikt voor de valkenjacht. Die structuur van vroeger is dus nog steeds zichtbaar. De dreven hebben allemaal een naam die verwijzen naar de rijke geschiedenis die deze plek heeft, zoals de Lange Dreef, Frederiksdreef, Mastenlaan en de Oude Postbaan.”

Tijdens de tachtigjarige oorlog werd het Mastbos verwaarloosd. Wat overbleef, kwam in handen van de Spanjaarden. Ondanks de oorlogsperikelen gaf de opvolger van Willem van Oranje, prins Maurits, het bevel om het bos in kaart te brengen en een omheind jachtgebied aan te leggen. Maurits gebruikte geometrie altijd slim en effectief bij zijn belegeringen en zijn krijgstochten. Binnen dit gebied is een vierkant – met zijden van ieder 1.300 meter – gemarkeerd door brede lanen met bomen en sloten: het vierkant van Maurits. 400 jaar geleden was deze kaart een geometrisch meesterwerk. Het vierkant wordt gevormd door de Stouwdreef en Mastenlaan aan de oostkant, in het zuiden de Oude Postbaan en aan de westzijde de Goordreef. “We zijn bezig om het vierkant van Maurits zichtbaar te maken in de omgeving”, vertelt Stella. “Op iedere hoek van het vierkant staan informatiepanelen die het verhaal van Maurits vertellen.”

Tot 2017 stond bij het vierkant van Maurits de eeuwenoude scheidingsbeuk. Het was misschien wel de bekendste en meest markante boom van het Mastbos. De 260 jaar oude scheibeuk werd geplant op de grens van bosvakken van een verschillend aanplantjaar. De boom werd geveld, omdat hij aangevreten werd door een reuzenzwam en er een grote kans was dat de boom instortte. “Er is een nieuwe beuk voor in de plaats gezet”, vertelt Stella. “Er zit een tijdscapsule onder met een boodschap voor de toekomst. Stukken van de boom zijn nog te vinden in het bos, rondom de plek waar hij gestaan heeft. De rest van het hout is geveild. Dat geld is gebruikt voor de aanplant van de nieuwe boom.”

Een van de lievelingsplekken van Stella is het Vischven. “Dit ven bestaat al sinds de aanleg van het Mastbos”, vertelt Stella. “Het is een lage plek in het bos, waardoor er automatisch water naartoe stroomt. Eerst lagen hier rabatten, langwerpige ophogingen waar bomen op groeiden. Die zijn gedeeltelijk weggehaald, nu kan de natuur hier weer zijn eigen gang gaan. Dieren hebben hier weer vrij spel, zeker nu het ven is afgezet met een hekje. Als je goed kijkt, zie je nog overblijfselen van die rabatten. Dat maakt dat op deze plek het verleden en het heden heel mooi samenkomen.”

Het verhaal van het Mastbos verandert. “Dat vind ik het mooie aan een bos”, vertelt Stella. “Wij als Staatsbosbeheer proberen er zo goed mogelijk op te passen voor de toekomst en klaar te maken voor de volgende generatie. En dat betekent soms ook dat we bomen weghalen om andere soorten meer ruimte te geven om te groeien. Anders dan vroeger laten we omgewaaide bomen nu vaak liggen. Dat zorgt voor voedingsstoffen voor insecten, maar hier kunnen ook kleine dieren zich schuilhouden. Wanneer ik echt geniet als boswachter? Als ik zie dat mensen op respectvolle manier genieten van het bos. Daar doe je het voor.”

Het is niet honderd procent zeker waar de naam Mastbos vandaan komt. ‘Mast’ kan grove den betekenen, maar het was in die tijd ook de aanduiding voor eikels als voer voor varkens. Het Mastbos was ook een productiebos, en het hout werd gebruikt voor scheepsmasten.