Geschiedenis van de Koepelgevangenis

De iconische koepelgevangenis van Breda maakte deel uit van een justitieel complex in het centrum van Breda. De gevangenis is tussen 1882 en 1886 gebouwd naar een ontwerp van Johan Frederik Metzelaar. Het koepelgebouw heeft een open cirkelvormige middenruimte met een hoogte van ruim dertig meter bekroond door een koepel met ijzeren spanten en een diameter van 53 meter. De theorie achter de ronde vorm voor een gevangenis is bedacht door Jeremy Bentham. Zo konden de bewakers de hele gevangenis overzien vanuit het midden. Het cellencomplex bevat 198 identieke cellen.

Het gevangenisterrein bevat naast de specifiek monumentale locaties als de koepel, vrouwengevangenis, rechtbank en kapel nog uit meerdere ruimtes van verschillend formaat en uiterlijk. Zo bevat het terrein ook een in 2004 gebouwde modernere gevangenis. Per 1 januari 2016 werd het complex definitief gesloten als penitentiaire inrichting.

De drie van Breda waren drie Duitse oorlogsmisdadigers die een levenslange gevangenisstraf uitzaten in de Koepelgevangenis in Breda. Ze waren de laatste oorlogsmisdadigers die in Nederland vastzaten. In eerste instantie waren ze met z’n vieren: Willy Lages, Joseph Kotälla, Franz Fischer en Ferdinand aus der Fünten.

Alle vier waren ze betrokken geweest bij de Jodenvervolging. In 1966 werd Willy Lages alsnog uitgezet naar Duitsland. Volgens artsen was hij terminaal ziek. Dat bleek achteraf niet waar te zijn. Maar de Vier van Breda werden toen de Drie van Breda. Eind jaren ’60 ontstond discussie over vrijlating van de drie overgebleven gevangenen. Er werd een gratieverzoek ingediend door de drie. Uiteindelijk stemde de Kamer tegen de vrijlating van de Drie van Breda. In 1979 overleed Kotälla. Tien jaar later kwamen Fischer en Aus der Fünten alsnog vrij. Beiden waren hoogbejaard en overleden kort na hun vrijlating.  

Hulda Kiel – ook wel de ‘lepelvrouw’ – verwierf in 2010 nationale bekendheid toen ze uit de Koepelgevangenis in Breda ontsnapte met een lepel tijdens carnaval. Ze ontsnapte uit een zelfgegraven gat via de Kloosterlaan. Ze werd na een maand pas weer in de boeien geslagen. Daarna moest ze nog 21 maanden celstraf uitzitten. Spijt van de ontsnapping heeft ze nooit gehad: ze leerde in haar ‘vrije’ periode de man van haar kind kennen.

Al veel eerder ontsnapten er mensen uit de Koepelgevangenis. In 1952 ontsnapten er zeven oorlogsmisdadigers met een ladder en brandslang over de buitenmuur. In 2002 klom er een gedetineerde over de muur tijdens het luchten. In hetzelfde jaar ontsnapte er iemand via het noodgebouw met behulp van lakens. In 2011 ontsnapte er nog iemand toen hij vervoerd werd naar het ziekenhuis. Hij is nooit teruggevonden.

Op dit moment staat de Koepelgevangenis in Breda te koop. Voorheen was het in beheer van FutureDome Events, een evenementenbureau dat hier evenementen en spelactiviteiten organiseerde, zoals de PrisonEscape. Ook zitten er kleine, startende ondernemers gevestigd.